Tác giả: Đặng Bích Ngọc

Bốn yếu tố: (1) Dữ liệu lớn về người dùng số, (2) Áp lực lớn trong việc đẩy nhanh quá trình mở rộng quy mô, (3) Sự thúc đẩy đổi mới từ hệ sinh thái số và (4) Vai trò định hình của chính phủ; được làm nổi bật và kết nối với nhau để tạo thành các điều kiện cần thiết trong sự phát triển của hệ sinh thái kỹ thuật số Trung Quốc.

1. Dữ liệu lớn về người dùng số

Lợi thế về quy mô của Trung Quốc trải dài trên nhiều lĩnh vực, nổi bật trong đó là nhóm đồ sộ gần một tỷ người dùng Internet, lớn hơn cả Hoa Kỳ và Liên minh Châu Âu cộng lại. Trong đó, hơn 200 triệu người là người bản xứ, đã gắn bó với máy tính, điện thoại thông minh và Internet, và hoàn toàn thoải mái khi thử cũng như tin tưởng vào các công nghệ và ứng dụng mới.

Sự đồ sộ của cơ sở dữ liệu người tiêu dùng đã giúp Trung Quốc nổi lên như thị trường thương mại điện tử lớn nhất thế giới, đạt xấp xỉ 1,7 nghìn tỷ USD trong giao dịch trực tuyến vào năm 2020. Thương mại điện tử bùng nổ tăng trưởng và sự tiếp nhận nhanh chóng của hoạt động thanh toán kỹ thuật số đã thúc đẩy hơn 800 triệu người tiêu dùng sử dụng thanh toán di động hàng ngày, nhiều hơn khoảng 8 lần so với ở Hoa Kỳ. (Hình 1).

Hình 1: Trung Quốc dẫn đầu thế giới về phần lớn các chỉ số kỹ thuật số

2. Áp lực lớn để nhanh chóng mở rộng quy mô 

Dân cư khổng lồ của Trung Quốc tập trung đông đúc tại hơn 100 thành phố với hơn 1 triệu cư dân. Mỗi thành phố đều chứa các mạng lưới hậu cần rộng rãi có thể nhanh chóng được thay thế để phục vụ một dịch vụ kinh doanh mới. Đây vừa là điều may mắn vừa là lời nguyền đối với các doanh nhân. Mặc dù các ý tưởng ban đầu có thể nhanh chóng được triển khai và thương mại hóa, nhưng cũng có áp lực lớn là phải nhanh chóng đạt được quy mô toàn quốc, hoặc có nguy cơ bị đối thủ cạnh tranh bỏ lại phía sau.

Trong 10 năm qua, áp lực này đã tạo ra sự bùng nổ của các ứng dụng với phong cách đa dạng hoạt động như những kẻ săn mồi hàng đầu: tạo ra hoặc hấp thụ các dịch vụ khác nhau và tích hợp chúng vào các nền tảng của họ. Kết quả là người tiêu dùng có thể giao dịch liên tục xung quanh mọi điểm tiếp xúc của đời sống vật lý và kỹ thuật số của họ.

3. Hệ sinh thái kỹ thuật số thúc đẩy sự đổi mới

Ngoài quy mô đơn thuần, sự nổi lên của Trung Quốc với tư cách là nền kinh tế số tiên tiến của thế giới đã được thúc đẩy bởi các hệ sinh thái số và sự thay đổi không ngừng của người dùng Internet trên thị trường. 

Những gã khổng lồ sơ khai của Baidu, Alibaba và Tencent, thường được gọi bằng “BAT”, đại diện cho làn sóng đầu tiên của những nhà vô địch kỹ thuật số, sinh ra trong kỷ nguyên Internet của văn bản và hình ảnh, bắt nguồn từ các nguyên tắc cốt lõi lần lượt là tìm kiếm, thương mại điện tử và truyền thông xã hội.

Tại thời điểm này, bối cảnh kỹ thuật số của Trung Quốc đang xứng tầm với các thị trường phương Tây, nơi mà Google, Amazon và Facebook xây dựng bản đồ các chức năng được thực hiện bởi BAT. Sự tương đồng như vậy chỉ tồn tại trong thời gian ngắn, vì Tencent đã tạo ra một mô hình mới dành cho người dùng Trung Quốc, còn được gọi là siêu ứng dụng. Với cốt lõi là các dịch vụ thanh toán kỹ thuật số tiên tiến, các ứng dụng này có lượng người dùng khổng lồ và mức độ tương tác tần suất cao, cho phép các nhà phát triển của họ chuyển hướng lưu lượng truy cập rất lớn vào danh mục dịch vụ, được lưu trữ tại nhà hoặc thông qua các đối tác.

WeChat, hiện có hơn 1 tỷ người dùng; đây là ví dụ nổi bật nhất về ứng dụng toàn diện, xoay quanh các dịch vụ nhắn tin xã hội và thanh toán Tenpay. Trong khi nền tảng của Tencent là mạng xã hội và trò chơi, Alibaba ban đầu tập trung vào thương mại điện tử thông qua thị trường Taobao. Nhưng sự ra mắt của Alipay, dịch vụ thanh toán di động của nó, đã tạo điều kiện cho sự phát triển của một hệ sinh thái rộng lớn tương tự như thanh toán, người bán, nội dung và dịch vụ theo yêu cầu.

Ngày nay, một làn sóng của những nhà vô địch thứ hai và thứ ba đã phát sinh. Các dịch vụ Internet theo thời gian, dựa trên vị trí và các thuật toán hỗ trợ trí tuệ nhân tạo đã tạo ra “TMD” – Toutiao/Douyin (một công ty Bytedance), Meituan, Didi – một nguồn cấp lần lượt về tin tức, nền tảng lối sống theo yêu cầu và ứng dụng gọi xe. Trong khi đó, quá trình chuyển đổi sang đa phương tiện đã làm nảy sinh “PKB” – nền tảng thương mại điện tử xã hội Pingduoduo, nền tảng lưu trữ video Kuaishou và ứng dụng giải trí di động Bilibili. Chín gã khổng lồ Internet này đứng đầu một nhóm gồm hơn 100 con kỳ lân nhỏ hơn nhưng đang phát triển nhanh chóng, với tám trong số đó nằm trong số 20 công ty Internet lớn nhất thế giới tính theo vốn hóa thị trường.

Các hệ sinh thái mới tiếp tục xuất hiện cùng với sự thay đổi trong hành vi của người tiêu dùng (Hình 2) Ví dụ: Douyin (phiên bản TikTok của Trung Quốc) đã thu hút được sự chú ý của người tiêu dùng, cho phép nền tảng video ngắn và phát trực tiếp mở rộng sang thương mại điện tử, các dịch vụ phong cách sống dựa trên vị trí, chẳng hạn như giới thiệu nhà hàng.

Nguồn vốn dồi dào sẽ tiếp tục cho phép người dùng trong hệ sinh thái đưa các mô hình kinh doanh mới với chi phí chuyển đổi người dùng thấp, có nghĩa là chúng ta chưa thấy lần cải tổ cuối cùng trong hệ thống phân cấp kỹ thuật số của Trung Quốc.

Câu chuyện kỹ thuật số của Trung Quốc được củng cố một phần không nhỏ bởi sự thành công trong lĩnh vực thanh toán di động. Sự tăng trưởng này có thể là do sự kết hợp của các yếu tố: sự thiếu hụt các dịch vụ thanh toán thay thế, đặc biệt là thẻ tín dụng và thẻ ghi nợ; sự hoàn thiện của hệ sinh thái công nghệ và thương mại điện tử của Trung Quốc cũng như môi trường pháp lý.

Hình 2: Sự trỗi dậy nhanh chóng của những gã khổng lồ về thương mại điện tử và Internet của Trung Quốc

4. Vai trò định hình của chính phủ

Nếu các lực lượng trên thị trường có thể nói rằng họ đã góp phần tạo nên sự thành công của nền kinh tế kỹ thuật số của Trung Quốc, thì chính phủ cũng đóng một vai trò thiết yếu. Những người tiên phong được thử nghiệm các mô hình kinh doanh mới; trong đó, các cơ quan quản lý chỉ thực hiện các biện pháp bảo vệ khi quy mô đạt được và các tác động tiêu cực được xác định.

“Lỗ hổng” rộng rãi như vậy đôi khi tạo ra sự đổi mới và khởi động hoạt động kinh tế trên đường đi, bằng chứng là sự phát triển nhanh chóng của thanh toán di động. Ngân hàng trung ương của Trung Quốc đã cho phép các bên thứ ba cung cấp dịch vụ thanh toán hoạt động miễn phí trong vài năm sau khi họ xuất hiện lần đầu tiên và sau đó chỉ thắt chặt các yêu cầu cấp phép, thay vì thực hiện các biện pháp kiểm soát tài chính nghiêm ngặt hơn.

Điều đó nói lên rằng, chính phủ đôi khi sẽ can thiệp để bảo vệ người tiêu dùng, phá vỡ các hoạt động độc quyền đã được nhận thức và nếu không sẽ quản lý rủi ro. Ví dụ: Một cuộc đàn áp đối với các tổ chức cho vay; trên thực tế, đã loại bỏ lĩnh vực này sau làn sóng bê bối và vỡ nợ vào năm 2018. Gần đây, cơ quan quản lý thị trường đã thắt chặt sự giám sát các nền tảng thương mại điện tử sau các báo cáo về hành vi độc quyền và các vấn đề liên quan đến việc mua bán của hàng giả trực tuyến.

——————————————————————————————————-

Trung Quốc là một thị trường độc nhất vô nhị trên nhiều phương diện và luôn có một chiến lược phát triển riêng. Với 4 yếu tố đã phân tích trên, Trung Quốc đã kết hợp và ứng dụng chúng để tạo nên những thành tựu to lớn mà nhiều quốc gia trên thế giới phải kính nể.